gagel(bier)
Je zoekt het er niet direct achter, zo’n onopvallende gagelstruik.
Maar deze plant heeft veel in petto.
Lemon myrtle in een Australische dressing was ooit Ria’s trigger. Alleen de naam al. Het is familie van de inheemse wilde gagel (Myrica gale). Dit leerden we tijdens de opleiding tuin- en landschapsinrichting op Hogeschool Van Hall Larenstein. Inge was in Schotland tegen de Bog Myrtle aangelopen. Zo raakten we ook in Nederland bedwelmd door de kruidige geur van het blad.
Maar dan de bloei. Gagelstruwelen in roodbruin ornaat ontdekte Ria in de duinen van haar geboortegrond. Hoe kun je dit over het hoofd zien? De warme gloed van de knoppen komt sporadisch voor in kerstbloemstukken. Dit wordt gekweekt, wilde gagel is een beschermde soort. In april biedt wilde gagel naast frisgroene wilgenbloei een mooi plaatje.
In onze huidige ‘hippe’ biercultuur revivalt de gagel in zogenaamde gruit, gruyt of gruut bieren. Zo heeft het Haarlemse Jopen gruit receptuur uit 1407 verwerkt in Jopen Koyt. Gruit is een kruidenmengsel met als hoofdbestanddeel gagel. Daarnaast kunnen smaakmakers als rozemarijn, laurier, salie en andere kruiden toegevoegd worden. Gagel zorgt ook voor de houdbaarheid van het bier.
Toepassing van gagel in bier afroditisch
Dit was zo erg dat het in de middeleeuwen werd vervangen door hop. De gagelgeruchten uit die tijd zijn niet van de lucht. Gagel groeide vroeger op grote schaal in de natte en arme heidegebieden van Europa. In de 13e eeuw was dit bierkruid zo belangrijk dat er zelfs gruitbelasting geheven werd. Na een lange strijd tussen de gruitheren en hophandelaren heeft hop het in 1516 van gagel gewonnen. Vermeende libidoverhogende en hallucinerende effecten van de kruidenmengsels spelen hier mogelijk een rol in. Hekserij en bierbrouwen stonden in die tijd dicht bij elkaar. In het kruidenboek van Dodoens uit 1644 stond dat gagelbier het hoofd seer ontstelt ende den mensche seer haest droncken maeckt. Feit is dat in 1516 het Reinheitsgebod is ingesteld. Kruiden en vruchten werden verboden, bier mocht alleen nog met gemout graan, water en hop gebrouwen worden.
Inmiddels is de sjeu van gruitbier sinds 1987 weer toegestaan door het Europees hof. Proost!
bos&bongers smaaktest:
4 hedendaagse gagelbiertjes
Most wonderfull time for a beer*
Lekker stevig (10%) en fris kruidenbier met een bittertje. Lichte associatie met kruiden uit hoestdrank. Een warme roodbruine (gagel)kleur met weinig schuim. Mogelijk afroditische eigenschappen, het zakte ons snel naar de benen en stijgt makkelijk naar het hoofd. (*speciale kerst uitgave brouwerij het Uiltje, Haarlem)
Jopen Koyt
Fris kruidig bier (8,5%) zonder bittertje. Met o.a. lauriersmaak wat in de verte aan hoestdrank doet denken. Mooi overgangsbier van winter naar lente door ‘lichte’ smaak. Warme roodbruine (gagel)kleur en weinig schuim.
Brugge Tripel
Zeer smaakrijk amberkleurig bier (8,7%). Zacht van smaak met een bittertje. We proeven geen overheersende kruiden, mooie balans en schuimt goed. Drinkt makkelijk weg, met niet te onderschatten effecten. De favoriet van Ria.
Gageleer
Fris, kruidig en hartverwarmend. Smaakt licht (7,5%) maar zakt desalniettemin makkelijk in de benen. Goede schuimkraag. Kempens (België) volmoutbier van hoge gisting met de aroma van gagel. De favoriet van Inge.
ook verkrijgbaar:
Roerdaler Gagelbier
gagel hotspots:
zelf wilde gagel spotten?
Wilde gagel groeit op verschillende plaatsen in Nederland. Let wel: het is een beschermde soort. Alleen bij uitzondering kan gagel in natuurgebieden geoogst worden. gageloogst in Meinweggebied
Nieuwkoopse plassen: langs de oevers wandelen of kanoën
NS Wandeling Meinweg
Hortus Botanicus Amsterdam
Terschelling (o.a. Midsland Noord en Boschplaat)
Beste Stef,
Wat leuk dat je onze blog tegenkomt in je zoektocht naar recepten. En geweldig dat de gagel daar zo welig groeit, als het 3x per jaar gemaaid wordt zal het in Noorwegen niet beschermd zijn?
In de oude bieren werd gagel samen met kruiden toegevoegd, zogenaamde gruitbieren, zonder hop. Even googlen op gruitbier recept levert wel de nodige info op. Wij hebben zelf geen verstand van brouwen.
In ieder geval maakt de Haarlemse brouwerij Jopen nog echt gruit bier: Jopen Koyt. Maar of ze het recept prijs geven? De meeste huidige bieren met gagel hebben ook hop erin. Op Terschelling, mijn geboortegrond, maken ze ook bier met gagel erin. Zie onze blog: gagel(bier) update. Ze zijn ook erg toegankelijk voor vragen is mijn ervaring. Ik mail je nog even wat links die nuttig kunnen zijn.
Groet, Ria
Dag,
De gagel groeit hier (Noorwegen) in kilometerslange stroken in o.a. de bermen . Wordt 3 x per jaar rucksichtlos weggemaaid in het kader van onderhoud, maar groeit onverwoestbaar verder.
Ik ben een verwoed thuisbrouwer en wil nu eens aan de slag met gagel, maar ik vind eigenlijk nergens zelfs maar een aanduiding van hoe je het beste je eerste recept kunt starten.
Misschien hebben jullie een idee wie ik daarvoor zou kunnen benaderen?
(een goede tip levert tzt. een biertje op als ik weer eens in Nederland ben)
alvast bedankt,
Stef
beste mevrouw Spierts, dank nog voor uw kanttekening. We hebben aan ons gagel-item ook een link toegevoegd naar een kleinschalige gageloogst die ooit plaats vond in het Meinweggebied bij Vlodrop onder begeleiding van Staatsbosbeheer.
Wilde gagel is een beschermde soort. We zullen dit nog eens extra benadrukken in ons item over deze inheemse heester. Voor gebruik in bier en in bloemstukken wordt de plant speciaal gekweekt. Myrica gale kan niet zo maar in het wild worden geoogst.
Gagel is een beschermde plant. Zou u dat willen vermelden. Je mag het niet zo maar plukken. Je hebt ontheffing nodig.
Goede tip Erik! Op Terschelling kun je je gagel experience helemaal compleet maken met gagelbier en goed gastheerschap in Café de Zomer. En misschien is de tijd rijp voor het brouwen van een onvervalst Terschellinger gagelbier in samenwerking met Staatsbosbeheer?
Ook gewoon op je geboortegrond, Terschelling, te krijgen, Ria!
Dan stel ik voor dat we een keer gedrieën een gagelbiertje proeven Arnoud, kun jij ook een favoriet uitkiezen 🙂
Het water loopt me al in de mond! Goed bezig!