Alexander zag het al aankomen…

Alexander von Humboldt was avonturier en natuurvorser.
In de Volkskrant noemt Marcus Werner hem een wetenschappelijke superster, een kruising tussen Indiana Jones en Stephen Hawking. Bergketens zijn naar hem vernoemd, steden, watervallen, gletsjers en honderden dieren- en plantensoorten. Hij was ontdekkingsreiziger, maar bovenal visionair. Hij besefte al in zijn tijd (1769-1859) dat de mens invloed heeft op de natuur, en daarmee op het klimaat. Maar wie weet tegenwoordig nog wie hij is?

de uitvinder van de natuur

In vpro’s Tegenlicht aflevering ‘Het tijdperk van de mens’ komt Von Humboldt uitvoerig aan bod.
De Britse historica Andrea Wulf loopt volledig met hem weg. Ze ziet hem als ‘de uitvinder van de natuur’.
Von Humboldt heeft het idee ontwikkeld van samenhang in de natuur, het ecosysteem. Hiermee benoemt hij als eerste de menselijke impact op het klimaat. Hij liep ver vooruit op het denken van zijn tijdgenoten en legde zo de basis voor de latere milieubeweging.

het tijdperk van de mens

Geologen van nu zien de gevolgen van menselijk ingrijpen in steeds hoger tempo toeslaan: klimaatopwarming, plasticsoep, verstoorde waterhuishouding, hogere CO2-concentraties en afnemende biodiversiteit. Al deze veranderingen op onze aardbol creëerden de behoefte aan een nieuw geologisch tijdvak. De Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen stelde in 2000 de term Antropoceen voor. Na het Holoceen zijn we volgens hem in het ‘tijdperk van de mens’ aangekomen.
Over deze naamgeving is men het nog niet eens, maar het heeft in ieder geval een actuele discussie aangezwengeld. Het Antropoceen vraagt om een nieuwe kijk op onze relatie met de natuur.
Alexander had het al zien aankomen.

uitvinder van de infographic

Wat ons vooral intrigeert aan Alexander von Humboldt zijn de illustratieve hoogstandjes die hij maakte tijdens zijn expedities in Midden- en Zuid Amerika. Hij beklom vulkanen en bezocht afgelegen gebieden om de onderlinge relatie tussen natuurverschijnselen te onderzoeken. In zijn ‘landkaarten’ brengt hij gortdroge informatie tot leven. Zijn gedetailleerde tekeningen maken kennis over klimaat en beplanting in een oogopslag inzichtelijk.

Wulf noemt hem om die reden ‘de uitvinder van de infographic’. In zijn getekende landkaarten vervaagt zelfs de grens tussen kunst en wetenschap. Wat ons betreft is de tijd rijp voor een herwaardering van Alexander von Humboldt. Wij zijn er klaar voor.

boek De uitvinder van de natuur – Het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt (2016)
door Andrea Wulf

tegenlichtaflevering ‘Het tijdperk van de mens’

inzoombare infographic van Alexander von Humboldt distribution of plants in Equinoctial America (Library Princeton University)